Autonoom Gemeentebedrijf
Definitie
Een autonoom gemeentebedrijf is een dienst met rechtspersoonlijkheid opgericht door de gemeente en belast met een welbepaalde taak van gemeentelijk belang. Alle taken van gemeentelijk belang komen in aanmerking voor verzelfstandiging in een autonoom gemeentebedrijf.
Kenmerken
Enkele belangrijke kenmerken van een autonoom gemeentebedrijf zijn:
- Een autonoom gemeentebedrijf heeft een eigen rechtspersoonlijkheid waardoor het over een grote onafhankelijkheid beschikt, eigen bestuursorganen heeft en een eigen vermogen en zelfstandig overeenkomsten kan sluiten en in rechte kan optreden.
- Een autonoom gemeentebedrijf is éénhoofdig, wat betekent dat er slechts één 'aandeelhouder' of oprichter is, namelijk de gemeente zelf. Vandaar ook dat een algemene vergadering niet bestaat binnen een autonoom gemeentebedrijf. De rol van "algemene vergadering" wordt uitgeoefend door de gemeenteraad.
- Een autonoom gemeentebedrijf is een publiekrechtelijke rechtspersoon. Dat betekent dat het personeel overheidspersoneel is, dat de wet op overheidsopdrachten van toepassing is en dat het autonoom gemeentebedrijf bijvoorbeeld kan onteigenen. Het autonoom gemeentebedrijf moet zich ook houden aan de beginselen van behoorlijk bestuur en handelen binnen het algemeen belang. Zo zal het autonoom gemeentebedrijf haar beslissingen formeel moeten motiveren en zijn de principes van openbaarheid van bestuur van toepassing.
- Een autonoom gemeentebedrijf is belast met beleidsuitvoerende taken van gemeentelijk belang. Enkel de uitvoering van het beleid kan overgedragen worden aan een autonoom gemeentebedrijf, niet het beleid zelf. Een autonoom gemeentebedrijf kan wel betrokken worden bij de beleidsvoorbereiding.
- De taken van een autonoom gemeentebedrijf zijn beperkt tot het gemeentelijk belang, dus geen bovengemeentelijk belang.
Hoe wordt een autonoom gemeentebedrijf opgericht?
Een autonoom gemeentebedrijf wordt opgericht door een gemeenteraadsbeslissing op grond van een door het college opgemaakt verslag. In dat verslag worden de voor- en de nadelen van externe verzelfstandiging afgewogen en aangetoond dat het beheer binnen een autonoom gemeentebedrijf voor die bepaalde taak meer voordelen biedt dan het beheer binnen de rechtspersoonlijkheid van de gemeente.
Een autonoom gemeentebedrijf kan niet worden opgericht in de twaalf maanden voorafgaand aan de nieuwe samenstelling van de gemeenteraad (art. 227 DLB)
Voorbeeldstatuten
Het Agentschap Binnenlands Bestuur heeft ter inspiratie voorbeeldstatuten opgemaakt van een autonoom gemeentebedrijf. De link ernaar is onderaan deze webpagina terug te vinden.
Raad van bestuur van een autonoom gemeentebedrijf
Artikel 235 van het Decreet Lokaal Bestuur (DLB) regelt de samenstelling van de raad van bestuur van een autonoom gemeentebedrijf.
Enkele aandachtspunten:
- Het aantal leden van de raad van bestuur bedraagt maximaal de helft van het aantal gemeenteraadsleden met een absoluut maximum van twaalf. De raad van bestuur van een autonoom gemeentebedrijf kan ook gelijkgesteld worden met de voltallige gemeenteraad als:
- de statuten voorzien in deze samenstelling en;
- het autonoom gemeentebedrijf de BBC toepast en geen college van commissarissen meer heeft;
- er geen gemeenteraadsleden zijn die zich in de onmogelijkheid bevinden om bestuurder te worden (bv. door een onverenigbaarheid).
- De voorzitter is een lid van het college van burgemeester en schepenen.
- Maximaal 2/3 van de bestuurders mag van hetzelfde geslacht zijn.
- Elke fractie heeft minstens één vertegenwoordiger in de raad van bestuur.
- Een lid mag zich niet bevinden in een situatie van onverenigbaarheid (cf. artikel 229 DLB).
- De bestuurders hoeven geen gemeenteraadslid te zijn.
Directiecomité of gedelegeerd bestuurder van een autonoom gemeentebedrijf
De statuten kunnen de raad van bestuur toelaten om volgende bevoegdheden toe te vertrouwen aan een directiecomité of een gedelegeerd bestuurder, al dan niet met de mogelijkheid om die toevertrouwde bevoegdheid verder toe te vertrouwen aan personeelsleden van het autonoom gemeentebedrijf (art. 236 DLB):
1° het dagelijks personeelsbeheer, de bevoegdheid voor het aanstellen en het ontslaan van het personeel, alsook de sanctie- en tuchtbevoegdheid ten aanzien van het personeel;
2° het dagelijkse bestuur;
3° de vertegenwoordiging met betrekking tot dat bestuur;
4° de voorbereiding en uitvoering van de beslissingen van de raad van bestuur.
Kenmerken van het directiecomité:
- Geen verplicht orgaan.
- Het DLB bepaalt niet hoeveel leden directiecomité telt. De richtlijn is maximaal de helft van de leden van de raad van bestuur, tenzij een hoger aantal leden verantwoord kan worden.
- De statuten bepalen uit hoeveel leden het directiecomité bestaat.
- De voorzitter is vrij te kiezen door de leden van het directiecomité.
- Er is geen verplichte man-vrouwverhouding.
- De leden hoeven niet uit de raad van bestuur te komen.
Er kan enkel een gedelegeerd bestuurder aangesteld worden als er geen directiecomité is.
Administratief toezicht autonome gemeentebedrijven
Goedkeuringstoezicht afgeschaft
Op de oprichting en statutenwijzigingen van een AGB is er niet langer een goedkeuringstoezicht, dit is afgeschaft vanaf 1 januari 2019.
Waarom wordt een autonoom gemeentebedrijf opgericht?
Vaak wordt aangegeven dat men bij een autonoom gemeentebedrijf (AGB) een flexibele werking nastreeft. Er kunnen sneller beslissingen worden genomen dan via het college en de gemeenteraad. In de sector grond- en patrimoniumbeleid is het ook vaak verkiesbaar om achter gesloten deuren te vergaderen.
Door de afzonderlijke rechtspersoonlijkheid kan een bepaalde activiteit afgezonderd worden en kan er een eigenheid gecreëerd worden los van de onmiddellijk gemeentelijke connotatie. In de sectoren cultuur, sport, ... wordt dat als pluspunt gezien.
Een andere reden om een AGB op te richten is het duidelijke verbod, om deel te nemen in vzw's in het geval die deelname niet voldoet aan de in het gemeentedecreet opgesomde mogelijkheden. De bestaande gemeentelijke vzw's moeten zich omvormen en vaak is het moeilijker om de bestaande vzw te behouden dan om deze om te vormen tot een AGB. Helemaal terug onder het gemeentelijk beheer brengen vindt men vaak een brug te ver.
In de bestuursorganen van een AGB kunnen externe partners, geïnteresseerden of experten een plaats krijgen.
Een AGB kan participeren in andere rechtspersonen. Ook deze reden wordt vaak opgegeven als motivatie om een autonoom gemeentebedrijf op te richten. Soms veronderstelt een gemeente op die manier te kunnen deelnemen in vennootschappen (filialen) en zich zo op de private markt te kunnen begeven. De mogelijkheden daarvoor zijn echter beperkt.
Voor de meeste AGB's is de belangrijkste overweging financieel van aard. Een AGB kan in bepaalde gevallen als BTW-plichtig worden beschouwd. In dat geval kan het de BTW die het betaald heeft, recupereren. Dat zorgt voor een belangrijke besparing bij grote renovaties of investeringen.